خصوصيات جغرافيائي شهر سمنان

2- توپوگرافي منطقه شهر سمنان:

شهر سمنان در پايكوه رشته كوه هاي شمالي كوير-دامنه جنوبي البرز واقع شده است، در شمال آن ارتفاعات پيغمبران، چغندران، سياه تپه و برادران مشرف بر شهرند، در قسمت غرب كوه يكه سينه و كوه سياه سوك و در شرق و در جنوب كوه هاي كم ارتفاع منطقه شهر سمنان را حلقه وار در برگرفته اند.

كوه هاي شمالي با ارتفاع تقريبي 1600 متر و كوه هاي غرب و شرق با ارتفاع 1450 متر و كوه سرخ به ارتفاع 1185 متر از سطح دريا، ارتفاعات پيرامون شهر را تشكيل ميدهند.

شهر سمنان خود 1100 متر از سطح دريا ارتفاع دارد و شيب عمومي منطقه شهري سمنان را از شمال به جنوب حدود 1 تا 2 درصد است. بعلاوه از غرب بشرق نيز شيب بسيار كمي وجود دارد.

در جنوب شهر سمنان دشت وسيعي به وسعت 23 كيلو متر مربع در دامنه ارتفاعات گسترده است كه با شيب ملايم (1 يا 2 درصد) با پستي و بلنديهاي اندك تا كناره هاي اراضي كوير امتداد دارد. دشتهاي دامنه ائي اكثرا زير پوشش زراعتهاي آبي و باغات ميباشد و از قابليت نسبتا خوبي براي كشاورزي برخوردارند، اين اراضي تا اطراف آبادي سرخه و لاسجرد در غرب و آبادي حاجي آباد در جنوب گسترش يافته است. در سراسر جنوب سمنان منطقه كوير اراضي باتلاقي و شوره زارند ارتفاع اين اراضي در لبه اراضي كشاورزي به 1000 متر ميرسد و رو به جنوب بتدريج كاهش مي يابد.

 3- موضع شهر سمنان:

شهر در دامنه كم شيب ارتفاعات پايكوهي البرز قرار گرفته كه با شيب ملايم به اراضي پست و زمينهاي گسسته مشرف بر كوير منتهي ميشود. شهر سمنان در ميان اراضي آبرفتي حاصلخيزي مستقر گرديده كه از باستان مورد كشاورزي و باغداري قرار گرفته اند و در فواصل اندكي در پيرامون شهر روستاهاي كهن و آباديهاي قديمي وجود دارد اراضي كشاورزي در سمت شرق و غرب و بيشترين آن در سمت جنوب حوزه آبرفتي شهر گسترده شده است و زمينهاي شمالي شهر كه بتدريج بطرف كوهستانها ارتفاع مي يابند، باير بوده و براي كشاورزي مورد استفاده قرار نگرفته است.

اراضي شهر و پيرامون آن بطور كلي از رسوبات دوران سوم زمين شناسي است كه در شمال، شرق، غرب و جنوب شهر گسترده شده است. زميني كه شهر و دهكده هاي اطراف بر روي آن مستقر شده اند كلا از طبقات آبرفتي رس قرمز و ماسه سنگها تشكيل يافته است.

دشتهاي اطراف  عموما از رود خانه ائي پوشيده شده اند و در شمال شهر قطعات آبرفت درشت است و موارد رسي كمتر ديده ميشود.

از خيابان شرقي-غربي اصلي شهر (خيابان امام) بطرف جنوب اجزاي شن و ماسه ائي آبرفت تغريبا بكلي از بين رفته و آبرفت بكلي رسي ميشود.

عمق آبهاي زيرزميني در شمال شهر در حدود 60 متر و در خيابان شرقي- غربي(خيابان امام در حدود 30 متر و در جنوب در حدود 25 متر ميباشد

4-آب و هوا

شهر سمنان بين دو منطقه كويري و كوهستاني واقع شده است و داراي آب و هواي گرم و خشك ميباشد، در زمستان هواي شهر سرد و تغريبا فاقد بارندگي است ماههاي نخستين بهار فصل اصلي بارندگي است كه گاهي منجر به جريانهاي سيلابي ميگردد، فصل تابستان گرم و خشك و هواي آن طاقت فرساست.

گرماي هوا در تابستان و بخصوص در تير ماه به حد اكثر ميرسد، بطوريكه طبق آمار مركز هواشناسي كشور معدل حداكثر مطلق درجه حرارت در اين ماه به 2/38 درجه سانتي گراد ميرسد. در ماه آذر كه سردترين ماههاي سال در سمنان است معدل درجه حرارت به 5/9 درجه سانتي گراد كاهش ميابد و اختلاف حداكثر مطلق درجه حرارت بين گرمترين و سردترين ماه سال به 26 درجه ميرسد.

طبق آمار هواشناسي معدل ميزان بارندگي ساليانه در منطقه سمنان بطور متوسط 90- 100 ميليمتر بوده است و حداكثر بارندگي در ديماه و ارديبهشت و حداقل در ماههاي تابستان (صفر) بوده است اين ميزان بارندگي نيز در سالهاي مختلف متفاوت ميباشد بطوريكه برخي از سالها در حدود 50-60 ميليمتر و در برخي از سالهاي پر باران به 200 ميليمتر رسيده است.

در شهر سمنان در تمام فصول بادمي وزد، ولي باد جيره معيني ندارد، جهت وزش بادها فصول مختلف متفاوت مي باشد و در بهار و تابستان بطور كلي جنوبي-جنوب شرقي است ودر پائيز و زمستان از طرف شمال غرب مي وزد و حداكثر سرعت باد در تابستان 10 نات ( هر نات 1853 متر در ساعت ) است كه در ماه خرداد از سمت جنوب مي وزد و حداكثر سرعت باد شمال غربي در ماههاي آبان و آذر و دي به 5 نات ميرسد.

  وجه تسميه  سمنان

نام سمنان ( semnan) با همين هيئت در كتابهاي تاريخي وجغرافيايي بعد از اسلام آمده است، ولي از لغت [1] سمنان با تركيب مذكور در آثار مكتوب موجود، مربوط به دوران باستان، چيزي تا كنون ديده نشده است. فقط مرحوم اعتماد السلطنه نام قديم سمنان را ((سمينا)) ثبت كرده است. طبق تحقيقات نگارنده (( تاريخ سمنان))- استاد عبد الرفيع حقيقت( رفيع)- نام قديم سمنان به سه صورت قابل توجه وبررسي است:

 1- به طوري كه مسعودي در كتاب (( مروج الذهب)) مي نويسد: (( گويند به روزگار پيش در اينجا ( محل آتشكده بزرگ حريش در كومش) شهري بزرگ بوده كه بنايي عجيب داشته است، ودر آنجا خانه اي بزرگ با ساختماني شگفت بوده كه بت هايي اشته وچون اين شهر وخانه هاي آن ويران شده، اين خانه را ساخته وآتش را در آن
نهاده اند)).

بدين ترتيب احتمال داده مي شود مردم اين سرزمين قبل از ظهور زرتشت(( سمني مذهب)) بوده اند وبت خانه بزرگ آنان در محل سمنان فعلي واقع بوده است. براي تاييد نظريه بالا، نوشته حمزه بن حسن اصفهاني، مؤلف كتاب(( تاريخ پيامبران و شاهان)) در اين مورد نقل مي شود: (( همه اين اقوام در روزگاران ديرين پيش از ظهور مذاهب ، يك صنف بوداند كه به دو نام (( سمينيان)) و(( كلدانيان)) ناميده مي شدند. سمينيان در طرف مشرق سكونت داشتند ، وبقاياي ايشان هم اكنون در اطراف هند وسرزمين چين زندگي مي كنند ومردم خراسان آنرا (( شمنان)) ( جمع شمن) مي خوانند، اما كلدانيان در طرف مغرب سكونت داشتند وبقاياي ايشان هم اكنون در شهرهاي (( حران)) و(( رها)) هسنتد.

در حال حاضر، خود مردم سمنان و سنگسر(مهديشهر) بر خلاف لغت مكتوب مذكور ((سمنان)) را سمن، و((سمناني)) را سمني ميگويند. ولي مردم شهر سرخه، سمنان را ((سيمين)) تلفظ مي كنند.

2-بررسي دوم، كه از لحاظ وقايع تاريخي قابل توجه مي باشد اين است كه ((سمنان)) در اصل ((سكنان)) بوده كه منصوب به طوايف سكه ها باشد و الف و نون آن نشانه نسبت و مكان است. يعني اين پسوند همان است كه در واژه هاي گيلان و توران و غيره مي بينيم.

با توجه به اثبات نظريه ارائه شده در مورد سرحد((راس الكلب)) (سكه سر) واقع در 8 فرسنگي مغرب سمنان احتمال داده مي شود سمنان و سنگسر(مهديشهر) يكي از نشيمنگاههاي مهم پارتيان (پهلويان) بوده كه نويسندگان يوناني آنانرا سكايي دانسته اند.

از طرفي به طوري كه مي خوانيم، ((ساك سينيان)) يا ((ساكه سينيان)) قومي از سكاها بوده اند كه افراد آن در سپاه داريوش سوم هخامنشي شركت داشتند و ((آريان)) مورخ يوناني از آنان نام برده است.

داريوش سوم در نزديكي هاي سمنانكشته شده است، پناهنده شدن اين قوم (يعني ساك سينيان) به كوهستان هاي شمال اين ناحيه، انتخاب نام نشيمنگاه سكه ها (سكان) براي سمنان و سنگسر، معقول به نظر مي رسد. بنابراين سمنان در اصل ((سكنان)) يا ((سكيان)) بوده و در اثر مرور زمان، بويژه پس از تسلط تازيان بر ايران و تحريف و معرب كردن اسامي شهر ها و دهكده ها و همچنين لغات فارسي، به صورت نادرت و غلط به شرحي نوشته شد، سرانجام به صورت ((سمنان)) گفته و ثبت شده است.

3-وجه تسميه سوم اينكه: عده اي از اهالي سمنان  مي گويند نام اصلي شهر
((سيم و لام)) بوده است و عقيده آنان چنين است كه بناي اوليه سمنان به دست دو نفر از فرزندان نوح پيغمبر به نام ((سيم النبي)) و ((لام النبي)) كه مقبره آنان در كوههاي شمال شرقي سمنان در محلي موسوم به ((پيغمبران)) واقع است، انجام گرفته و لغت ((سيم لام)) در اثر كثرت استعمال و مرور زمان به سمنان تبديل شده است.

1-  وجه تسميه چهارم اينكه: سمنان در اصل((سم نان)) بوده، كه بدين تفسير كه زماني نان شهر به سم آلوده گشته است. عده اي نيز معتقدند  زمانيكه حضرت رضا (ع) به خراسان مي رفته، مردم شهر براي هر يك از همراهانش سه من نان پخته اند و بدين ترتيب نام سه من نان در اثر كثرت استعمال به ((سمنان)) تبديل گشته است.

محور فرهنگي بعنوان محل شكل گيري ارزشهاي تاريخي و فرهنگي شهر در مسير تحولات تاريخي مي باشد. شهر سمنان بعلت دارا بودن موقعيت خاص جغرافيائي و قرار گرفتن در مسير ارتباطي شرق به غرب دائما در تحولات تاريخي منطقه دخيل بوده است، اعم از هجوم اقوام بيگانه و تحولات ارتباطي چه از نظر اجتمائي فرهنگي و چه از نظر اقتصادي سياسي.

از نظرجغرافيائي بعلت قرار گرفتن در حاشيه كوير و صعب العبور بودن كوهستان هاي شمالي تنها دالان ارتباطي از زمانهاي باستان بين شرق و غرب از اين منطقه عبور ميكرده است.

محور فرهنگي واقع در محدوده بافت قديمي شهر سمنان يا دو عنصر اساسي پيدايش شهر هاي اسلامي كه هسته اصلي محور را تشكيل ميدهند شامل مسجد جامع به منزله قلب و بعنوان مركز مذهبي – سياسي در پيوند تنگاتنگ باساير عناصر شهري و كانونهاي تراكم جمعيت در بعد از اسلام و بازار بعنوان ستون فقرات و مركز كليه فعاليت هاي اجتمائي / اقتصادي و فرهنگي در شهر هاي اسلامي كه عموما در جهات مختلف به مسجد جامع وصل ميشود، و مسجد جامع به عنوان بخشي از معابر عمومي بازار، مورد استفاده قرار ميگيرد، و وجود مراكز مذهبي، اعم از مسجد تكايا و عناصر ديگري مانند حمامها و كاروانسرا در طول بازار نشانه ارتباط محكم و پايدار جنبه هاي مختلف زندگي با يكديگر است .

مسجد جامع، مسجد امام و بازار در هسته مركزي شهر، همانند مركز ثقلي جهت پيوند مردم با يكديگر عمل نموده و در بطن محله ها مساجد و امام زاده ها و عناصر ديگر اسلامي بصورت محوري در جهت ارتباط و گسترش آنها بدور هم محسوب شده و منجر به تغيير چهره جغرافيائي شهر، با اضافه شدن محله هاي جديد در گرداگرد محله هاي قديمي در دوره اسلامي گرديده، وجود مزارات زيادي مانند بقعه حضرت يحيي ابن موسي(ع) در محله اسفنجان و ختم را سته بازار به آن ارتباط ناگسستني مردم با اماكن مقدسه را نشان داده و در توسعه هسته اوليه شهر نقش بسزائي داشته است، علاوه بر اين وجود امامزاده علي ابن جعفر (ع) در شمال بافت قديمي شهر، مقبره ابراهيم اسمعيل در بازار شيخ علاءلدوله و مقبره شيخ پير نجم الدين در شرق محور، بقعه امامزاده علي اشرف و بارگاه علويان در محله زاوغان و مزارات ديگر در نقاط مختلف محور يكي از عوامل مهم توسعه و گسترش شهر و تغيير چهره بافت گذشته آن در دوره بعد از اسلام بشمار ميرفت.